polish internet magazine in australia

Sponsors

NEWS: POLSKA: Prezydent Andrzej Duda powołał Bogdana Święczkowskiego na nowego prezesa Trybunału Konstytucyjnego. Bogdan Święczkowski to były prokurator krajowy i były szef ABW, a także współpracownik Zbigniewa Ziobry. * Kancelaria Prezydenta poinformowała, że Andrzej Duda podpisał nowelizację ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, zwiększającą kwotę świadczenia z funduszu alimentacyjnego z 500 do 1000 zł miesięcznie. * * * AUSTRALIA: Nastolatki poniżej 16 roku życia wkrótce zostaną objęte zakazem korzystania z aplikacji społecznościowych, takich jak TikTok, Instagram, Reddit, Snapchat i Facebook. Pierwsze na świecie ustawy przeszły przez parlament australijski w piątek rano. Premier Anthony Albanese powiedział, że zakaz, który wejdzie w życie za rok, pomoże zachęcić młodych Australijczyków do pielęgnowania lepszych relacji z innymi. * * * SWIAT: Islamiści wkroczyli do Damaszku i ogłosili go "wolnym", dodając, że prezydent Baszar Asad uciekł ze stolicy. Były prezydent otrzymał azyl w Rosji i przybył do Moskwy wraz z rodziną - poinformowały w niedzielę rosyjskie agencje informacyjne RIA Novosti i TASS, powołując się na źródła kremlowskie. Szybkie zajęcie syryjskiej stolicy stanowi kulminację zakrojonej na szeroką skalę ofensywy przeprowadzonej przez Hayat Tahrir al-Sham (HTS). Dowodzone przez byłego dowódcę Al-Kaidy, wcześniej znanego jako Dżabhat an-Nusra, ugrupowanie rozpoczęło w zeszłym tygodniu niespodziewaną ofensywę z kontrolowanej przez opozycję prowincji Idlib w północnej Syrii. Wcześniej dżihadyści wyparli armię syryjską z miast Aleppo, Hama, Homs i Al-Kusajr na granicy z Libanem, zanim wkroczyli do Damaszku.* Rosyjski minister spraw zagranicznych, Siergiej Ławrow, w opublikowanym dzisiaj wywiadzie dla Tucker Carlsona, stwierdził, że kluczowym warunkiem zakończenia wojny w Ukrainie jest uznanie jej za "państwo nieblokowe". Ławrow przekonywał, że Rosja jest gotowa dołączyć do grupy krajów, które zapewnią Ukrainie zbiorowe gwarancje bezpieczeństwa.
POLONIA INFO: Spotkanie poetycko-muzyczne z Ludwiką Amber: Kołysanka dla Jezusa - Sala JP2 w Marayong, 1.12, godz. 12:30

sobota, 15 września 2018

Katarzyna Podjaska: Staropolskie nazewnictwo rodzinne

Józef Aleksander Jabłonowski (1711—1777) – Cyfrowa
Biblioteka Narodowa Józef Aleksander Jabłonowski
Ryc. domena publiczna
Dowcipy o teściowych tak naprawdę są o… świekrach.

Przez pierwsze trzy dni małżeństwa byłem przekonany, że mam najlepszą teściową na świecie. A to i mecz razem obejrzeliśmy, o samochodach pogadaliśmy, nawet na ryby ze mną poszła. No i wreszcie wytrzeźwiałem po weselu, patrzę na teściową, a to teść.

Na pewno każdy z Was wielokrotnie słyszał słynne dowcipy o teściowych – zazwyczaj jest to matka żony i zostaje w tychże dowcipach wyposażona w zbiór najgorszych możliwych cech ludzkich. Gdybyśmy jednak chcieli te dowcipy opowiedzieć w czasach dawnych, mówilibyśmy nie o teściowej – ale o świekrze. Świekra to matka żony, a jej mąż – czyli ojciec żony – to świekier.
 
Staropolskie nazewnictwo rodzinne było duuuuuuużo bardziej rozbudowane niż obecnie.

Staropolskie nazwy powinowactw

Powinowactwo to stosunek prawno-rodzinny łączący jednego małżonka z krewnymi drugiego (krewny – człowiek mający z kimś wspólnego przodka).
 

Po mieczu i po kądzieli

Krewnych po ojcu nazywano krewnymi po mieczu (lub agnatami), a po matce po kądzieli (lub kognatami, najczęściej jednak określenia „agnat” i „kognat” stosowane były do przodków). Kądziel to w przemyśle włókienniczym pęk włókien (lnianych, konopnych lub wełnianych) do przędzenia, umocowany na krążku przęślicy lub kołowrotka – czyli podział tradycyjny – ojciec walczy, matka przędzie…
  

Oczywiście, niejako ważniejszą częścią rodziny byli męscy potomkowie, ponieważ to oni mieli zachować rodowe nazwisko oraz herb.

Nie lubimy kobiet…

Zresztą język staropolski dokładnie odzwierciedla niejako hierarchię bytów w rodzinie i w społeczeństwie. Niewiasta – czyli wg Aleksandra Brücknera (guru od etymologii – czyli pochodzenia/znaczenia słów) to ‘nieznana, obca’ – choć z początku terminem tym określano po prostu kobietę dorosłą, ale niezamężną (nieznającą męża), to z czasem zaczęto tak nazywać kobiety o najniższym statusie rodzinnym (dziś synowa i szwagierka). Jak pisze Brückner:
 
los jej [niewiasty] bywał bardzo ciężki (prześladowano ją w zawody), póki porodzeniem syna (nie córki!) nie dowiodła, że wstąpiły w nią, poznały i uznały ją duchy przodków (nowego ogniska); wtedy z nieznanej, obcej, wzgardzonej […] została snechą, członkiem uznanym nowej rodziny.

 

 

Pozostałe nazwy pokrewieństw

Wuj – tym mianem określano brata matki, a jego żonę nazywano zatem wujenką. Brat ojca to stryj, a jego żona to stryjenka. Siostra matki lub ojca to ciotka (ciota), natomiast jej mąż określany był dość uroczym mianem pociot albo naciot. Zamiast dzisiejszych kuzynów mieliśmy braci i siostry ciotecznych (po kądzieli) i stryjecznych (po mieczu). Dzieci siostry to siostrzeńcy i siostrzenice, ale dzieci brata to dla mężczyzny synowce i synowice, a kobiety nazywały owe dzieci bratankami i bratanicami. Potomstwo rodzeństwa ogólnie nazywano nieciami (nieściami) i nieściorami.Wielka ciotka to było określenie siostry babci, a brat dziadka nazywany był wielkim stryjem. Dzisiejszy wnuk to wówczas był wnęk, podobnie wnuczka – wnęka.

 
 

Dużo tego i pogmatwane to

W porównaniu do staropolszczyzny dzisiejsze nazewnictwo rodzinne jest dość ubogie i raczej nieskomplikowane. Nie wiem, czy obecnie bylibyśmy w stanie spamiętać te wszystkie nazwy. A jak Wy myślicie?
 

1 komentarz:

  1. Polecam przeczytac ksiazke "Slowianskie dzieje". Ja jestem pod wrazeniem. Autor Boguslaw Debek. On pisze o historii, ale jak.

    OdpowiedzUsuń

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść komentarzy